Yazar: Selçuk Dikici
Endüstri Mühendisi / Sistem Mühendisi/ Adli Bilişim Uzmanı

1. Giriş

Delil zinciri (Chain of Custody), adli bilişim ve hukuk sistemlerinde kritik bir prosedürdür.
Bir delilin elde edilmesinden mahkemeye sunulmasına kadar geçen süreçte bütünlüğünün ve güvenilirliğinin korunmasını sağlar.

Bu sürecin temel amaçları şunlardır:

– **Bütünlük:** Delilin değişmediğini veya tahrif edilmediğini garanti eder.
– **Güvenilirlik:** Mahkemede delilin hukuki geçerliliğini sağlar.
– **İzlenebilirlik:** Delilin kimler tarafından işlendiğini ve nasıl saklandığını belgeler.
– **Yetkisiz Erişimin Önlenmesi:** Delilin manipülasyonunu engelleyerek hukuki güvenliği artırır.

Adli bilişimde delil zincirinin korunması, veri bütünlüğü ve güvenliğinin sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır.
Bu süreçte, delillerin doğru şekilde muhafaza edilmesi ve yetkisiz erişime karşı korunması, hukuki güvenliği artıran önemli faktörlerdir.

2. Delil Zincirinin Önemi

Delil zincirinin korunması, adli süreçlerde delillerin geçerliliğinin sağlanması açısından büyük bir önem taşır.
Delilin bütünlüğü, güvenilirliği ve izlenebilirliği korunmadığı takdirde, hukuki süreçlerde delilin geçerliliği sorgulanabilir.

### 2.1. Delil Zincirinin Önemi ve Bütünlük

Delil zincirinin temel önemi, delilin değiştirilmediğini veya tahrif edilmediğini garanti etmektir.
Bu amaçla, dijital delillerin korunmasında kullanılan en yaygın yöntemlerden biri hash fonksiyonlarıdır:

H(D) = h

Burada:

– D delili (veriyi) temsil eder.
– H(D) verinin hash fonksiyonundan geçirilmiş halidir.
– h ise elde edilen hash değeridir.

Eğer delil herhangi bir şekilde değiştirilirse:

H(D’) = h’

Eğer h ≠ h’ ise, bu durumda delilin bütünlüğü bozulmuş demektir.
Bu yöntem, adli bilişimde delil zincirinin korunmasını sağlamak için kritik bir rol oynar.

### 2.2. Delil Güvenliği İçin Olasılık Hesaplamaları

Bir delilin yetkisiz erişime uğrama ihtimali şu şekilde modellenebilir:

P(E) = 1 – (1 – p)^n

Burada:

– P(E) delilin yetkisiz erişime uğrama olasılığıdır.
– p her bir güvenlik katmanının kırılma olasılığıdır.
– n bağımsız güvenlik önlemlerinin sayısını ifade eder.

Örneğin, bir sistemde 3 bağımsız güvenlik önlemi uygulanıyorsa ve her biri p = 0.02 oranında ihlal edilebiliyorsa:

P(E) = 1 – (1 – 0.02)^3 = 0.0588

Yani, tüm önlemler etkin bir şekilde kullanıldığında, yetkisiz erişim olasılığı %5.88 seviyesine düşmektedir.
Bu hesaplamalar, güvenlik politikalarının optimize edilmesine yardımcı olabilir.

Delil zincirinin sağlam bir şekilde korunması, hem hukuki hem de teknik açıdan güvenliğin sağlanması açısından kritik öneme sahiptir.

3. Delil Zinciri Süreci

Delil zinciri süreci, bir delilin toplanmasından mahkemeye sunulmasına kadar olan tüm aşamaları kapsar.
Bu süreçte delilin bütünlüğünün korunması ve yetkisiz erişime karşı güvenliğinin sağlanması temel amaçtır.

### 3.1. Delil Zinciri Aşamaları

Delil zinciri süreci temel olarak şu adımlardan oluşur:

1. **Delilin Elde Edilmesi:** Olay yerinde veya dijital sistemlerde delil tespit edilir ve toplanır.
2. **Delilin Belgelendirilmesi:** Delilin türü, kaynağı, elde edilme yöntemi ve tarihi detaylı bir şekilde kayıt altına alınır.
3. **Delilin Saklanması:** Fiziksel veya dijital deliller uygun şekilde muhafaza edilir ve yetkisiz erişime karşı korunur.
4. **Delilin Transferi:** Delilin analiz edilmek veya mahkemeye sunulmak üzere yetkili kişilere teslim edilmesi süreci izlenir.
5. **Delilin Analizi:** Adli bilişim uzmanları tarafından delilin detaylı incelemesi yapılır ve adli rapor hazırlanır.
6. **Mahkemeye Sunulması:** Delil, mahkemede sunularak hukuki geçerliliği sağlanır.

### 3.2. Delil İzlenebilirliğinin Matematiksel Modeli

Delil izlenebilirliğini sağlamak için şu formül kullanılabilir:

T_zincir = T_toplama + T_belgeleme + T_saklama + T_transfer + T_analiz

Burada:

– T_zincir delil zincirinin toplam sürecini ifade eder.
– T_toplama delilin tespit edilmesi süresidir.
– T_belgeleme delilin kaydedilmesi süresidir.
– T_saklama delilin muhafaza edilmesi süresidir.
– T_transfer delilin yetkililere teslim süresidir.
– T_analiz delilin incelenme süresidir.

Örneğin, bir delilin süreçleri aşağıdaki gibiyse:

– T_toplama = 2 saat
– T_belgeleme = 1 saat
– T_saklama = 5 saat
– T_transfer = 2 saat
– T_analiz = 4 saat

Toplam delil süreci şu şekilde hesaplanır:

T_zincir = 2 + 1 + 5 + 2 + 4 = 14 saat

Bu tür hesaplamalar, adli süreçlerin daha verimli yönetilmesine ve delil zincirinin bütünlüğünün korunmasına yardımcı olur.

Delil zinciri sürecinin doğru yönetilmesi, delilin mahkemede kabul edilmesini sağlayarak hukuki güvenliği artırır.

4. Delil Zincirinin Bozulması ve Sonuçları

Delil zincirinin bozulması, adli süreçlerde delilin güvenilirliğini kaybetmesine ve hukuki geçerliliğinin sorgulanmasına neden olabilir.
Bu durum, soruşturmaların başarısız olmasına, suçluların serbest kalmasına veya masum kişilerin haksız yere mahkum edilmesine yol açabilir.

### 4.1. Delil Zincirinin Bozulma Nedenleri

Delil zincirinin bozulmasına neden olabilecek durumlar şunlardır:

– **Yanlış veya eksik belgeleme:** Delilin nasıl elde edildiği, kimler tarafından işlendiği ve nasıl saklandığı düzgün kayıt altına alınmazsa, mahkemede kabul edilmeyebilir.
– **Yetkisiz erişim:** Yetkisiz kişilerin delile erişmesi, bütünlüğünü tehdit eder.
– **Yanlış saklama koşulları:** Delilin uygun koşullarda muhafaza edilmemesi, fiziksel veya dijital delilin zarar görmesine yol açabilir.
– **Eksik veya hatalı analiz:** Yanlış analiz edilen bir delil, mahkemede geçersiz sayılabilir.

### 4.2. Matematiksel Modelleme ile Delil Güvenliği

Bir delilin yetkisiz erişime uğraması sonucu bozulma ihtimali şu şekilde modellenebilir:

P(B) = 1 – (1 – p)^n

Burada:

– P(B) delilin bozulma olasılığıdır.
– p her bir güvenlik açığının ihlal edilme olasılığıdır.
– n bağımsız güvenlik önlemlerinin sayısını ifade eder.

Örneğin, bir sistemde 4 bağımsız güvenlik önlemi bulunuyorsa ve her biri p = 0.03 olasılıkla ihlal edilebiliyorsa:

P(B) = 1 – (1 – 0.03)^4 = 0.114

Bu hesaplama, güvenlik önlemlerinin artırılmasının delil zincirinin korunmasına nasıl katkı sağladığını göstermektedir.

### 4.3. Hukuki Sonuçlar

Delil zincirinin bozulması hukuki açıdan ciddi sonuçlara yol açabilir:

1. **Delilin Mahkemede Kabul Edilmemesi:** Mahkemeye sunulan delilin bütünlüğü korunmadıysa, hakim tarafından reddedilebilir.
2. **Hukuki Sorumluluk:** Delili işleyen veya saklayan kişiler, sorumluluklarını yerine getirmediği takdirde cezai yaptırımlarla karşılaşabilir.
3. **Davanın Sonuçlarını Etkilemesi:** Eksik veya geçersiz delil, suçluların serbest kalmasına veya yanlış kararların verilmesine neden olabilir.

Delil zincirinin korunması, adli süreçlerin güvenilirliğini sağlamak için kritik bir gerekliliktir. Bu nedenle, tüm süreçlerin doğru şekilde belgelendirilmesi ve denetlenmesi gerekmektedir.

5. Delil Zincirini Koruma Yöntemleri

Delil zincirinin korunması, adli süreçlerin güvenilirliği açısından hayati öneme sahiptir.
Bu süreçte kullanılan yöntemler, delilin bütünlüğünü ve mahkemeye sunulabilirliğini garanti altına alır.

### 5.1. Delil Zincirini Koruma Stratejileri

Delil zincirini korumak için aşağıdaki stratejiler uygulanmalıdır:

– **Detaylı Belgeleme:** Delilin elde edilme, taşınma, saklanma ve analiz süreçleri eksiksiz olarak kaydedilmelidir.
– **Yetkilendirilmiş Erişim:** Delile yalnızca yetkili kişiler erişebilmeli ve tüm erişim kayıt altına alınmalıdır.
– **Güvenli Saklama:** Fiziksel deliller mühürlü torbalarda saklanmalı, dijital deliller ise şifrelenmeli ve hash değerleri doğrulanmalıdır.
– **İzleme ve Denetim:** Delil hareketleri düzenli olarak denetlenmeli ve gerektiğinde raporlanmalıdır.

### 5.2. Matematiksel Modelleme ile Delil Güvenliği

Delilin güvenli bir şekilde saklanması için güvenlik seviyesini ölçmek adına aşağıdaki formül kullanılabilir:

S = ∑ (W_i * P_i)

Burada:

– S, toplam güvenlik seviyesidir.
– W_i, her bir güvenlik önleminin ağırlık katsayısıdır.
– P_i, ilgili güvenlik önleminin etkinlik yüzdesidir.

Örneğin, aşağıdaki güvenlik önlemleri dikkate alındığında:

1. Şifreleme (W₁ = 0.4, P₁ = 0.9)
2. Fiziksel güvenlik (W₂ = 0.3, P₂ = 0.8)
3. Erişim kontrolü (W₃ = 0.3, P₃ = 0.85)

Toplam güvenlik seviyesi şu şekilde hesaplanır:

S = (0.4 * 0.9) + (0.3 * 0.8) + (0.3 * 0.85) = 0.86

Bu model, güvenlik önlemlerinin etkinliğini değerlendirerek sistemin zayıf noktalarını belirlemeye yardımcı olur.

### 5.3. Dijital Delil Koruma Teknikleri

Dijital delillerin güvenliğini sağlamak için şu yöntemler kullanılmalıdır:

– **Hash Algoritmaları Kullanımı:** SHA-256 gibi güvenli hash fonksiyonları kullanılarak delilin bütünlüğü doğrulanmalıdır.
– **Zaman Damgası:** Delilin elde edilme ve değiştirilme zamanları kayıt altına alınmalıdır.
– **Blokzincir Tabanlı Kayıt:** Delilin değiştirilemez bir şekilde saklanması için blokzincir teknolojisi kullanılabilir.

Delil zincirinin korunması, yalnızca teknik önlemlerle değil, aynı zamanda sıkı prosedürel denetimlerle de sağlanmalıdır.
Bu nedenle, adli süreçlerde tüm güvenlik adımları eksiksiz uygulanmalıdır.
6. Adli Bilişimde Delil Yönetimi

Adli bilişimde delil yönetimi, dijital ve fiziksel delillerin toplanması, saklanması, analiz edilmesi ve mahkemeye sunulması süreçlerini içerir. Bu süreçlerin her aşaması, delilin bütünlüğünü korumak için sıkı prosedürlere tabidir.

6. Adli Bilişimde Delil Yönetimi

Adli bilişimde delil yönetimi, dijital ve fiziksel delillerin toplanması, saklanması, analiz edilmesi ve mahkemeye sunulması süreçlerini içerir. Bu süreçlerin her aşaması, delilin bütünlüğünü korumak için sıkı prosedürlere tabidir.

6.1. Delil Yönetiminin Temel İlkeleri

Adli bilişimde delil yönetimi şu temel ilkeler üzerine kuruludur:

– Bütünlük: Delilin elde edildiği haliyle korunmasını sağlamak.
– İzlenebilirlik: Delilin her aşamada kimler tarafından işlendiğini belgelemek.
– Güvenilirlik: Delilin mahkemede kabul edilebilir olmasını sağlamak.
– Gizlilik: Yetkisiz kişilerin erişimini engellemek.

6.2. Delil Yönetim Süreci

Adli bilişimde delil yönetimi aşağıdaki aşamalardan oluşur:

1. Delilin Tespiti: Dijital veya fiziksel delilin tanımlanması ve yerinin belirlenmesi.
2. Toplama: Delilin uygun yöntemlerle alınması ve belgelenmesi.
3. Saklama: Delilin güvenli bir ortamda muhafaza edilmesi.
4. Analiz: Delilin adli inceleme teknikleriyle değerlendirilmesi.
5. Raporlama ve Sunum: Delilin mahkemeye sunulmak üzere raporlanması.

6.3. Delil Yönetiminde Matematiksel Modelleme

Delil yönetim sürecindeki güvenliği ölçmek için şu model kullanılabilir:

R = (C / T) * I

Burada:
– R, delil yönetim sürecinin güvenilirlik katsayısıdır.
– C, delilin saklandığı ortamdaki güvenlik düzeyidir.
– T, delilin transfer edilme sayısıdır.
– I, izleme mekanizmalarının etkinlik katsayısıdır.

Örneğin, bir sistemde:
– Güvenlik seviyesi C = 0.9
– Delil transfer sayısı T = 3
– İzleme mekanizması etkinlik katsayısı I = 0.85
olduğunda güvenilirlik şu şekilde hesaplanır:

R = (0.9 / 3) * 0.85 = 0.255

Bu sonuç, delil transfer sayısının artırılmasının güvenilirliği düşürebileceğini göstermektedir.

7. Uluslararası Delil Yönetimi Standartları

7.1 ISO 27037: Dijital Delillerin Tanımlanması, Toplanması ve Korunması

ISO 27037, dijital delillerin tanımlanması, uygun şekilde toplanması ve saklanmasını düzenleyen bir standarttır.
Bu standarda göre delil bütünlüğü aşağıdaki formülle ifade edilebilir:

H(D) = H'(D)

Burada:
– H(D): Delilin doğrulama değeri
– H'(D): Delilin hash fonksiyonuyla hesaplanan özet değeri

Bir delilin güvenilirliğini kanıtlamak için toplama öncesi ve sonrası hash değerleri karşılaştırılmalıdır. Eğer:

H(D) = H'(D)

ise, delilin bütünlüğü korunmuştur.

7.2 NIST SP 800-86: Adli Bilişim Kılavuzu

ABD Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü (NIST), dijital adli bilişim süreçleri için SP 800-86 standartlarını geliştirmiştir.
Bu standart, olay müdahalesi ve analiz yöntemlerini içermektedir.

Örneğin, delil doğrulama oranı şu formülle hesaplanabilir:

R_d = N_v / N_t

Burada:
– N_v: Geçerli ve güvenilir delil sayısı
– N_t: Toplanan toplam delil sayısı

Eğer bir olay incelemesinde 100 delil toplanmış ve bunlardan 85’i mahkemede geçerli bulunmuşsa:

R_d = 85 / 100 = 0.85 (%85)

Bu, delil doğruluk oranının %85 olduğunu gösterir.

7.3 INTERPOL ve Europol Standartları

Uluslararası polis teşkilatları INTERPOL ve Europol, sınır ötesi adli bilişim çalışmalarında ortak prosedürler geliştirmiştir.
Bu prosedürler, dijital delil zincirinin bozulmadan uluslararası mahkemelerde kabul edilebilmesini sağlamaktadır.

Örneğin, bir delilin uluslararası mahkemeye taşınması sürecinde aşağıdaki zaman katsayısı hesaplanabilir:

T_t = D / (S * K)

Burada:
– D: Transfer edilen veri miktarı (GB)
– S: Transferin ortalama hızı (MB/s)
– K: Güvenlik kontrol katsayısı

Eğer 500GB veri 50MB/s hızında ve %90 güvenlik kontrol katsayısı ile taşınıyorsa:

T_t = (500 * 1024) / (50 * 0.9) ≈ 11377.78 saniye (≈ 3.16 saat)

Bu hesaplama, büyük çaplı delil transferlerinde süre ve güvenlik açısından optimizasyon sağlamaya yardımcı olur.

7.4 Örnek Vaka: Avrupa Adalet Divanı’nda Delil Kullanımı

Bir siber suç davasında, Europol’ün sağladığı dijital deliller, ISO 27037 standartlarına uygun olarak incelenmiş
ve NIST SP 800-86 doğrulama yöntemleriyle mahkemeye sunulmuştur.
Bu süreç, uluslararası kabul gören metodolojilere dayanarak delilin geçerliliğini artırmıştır.

Bu standartlar, delil yönetiminin her aşamasında bütünlük ve güvenilirliği sağlayarak adli süreçlerde hatasız karar alınmasına yardımcı olur.

8. Delil Yönetiminde Yapay Zeka ve Otomasyon

Yapay zeka, delil yönetimi süreçlerini optimize etmek için giderek daha fazla kullanılmaktadır. Geleneksel yöntemler, büyük miktarda veri analizinde zaman kaybına ve insan hatalarına yol açarken, yapay zeka destekli sistemler bu süreci hızlandırmakta ve doğruluğunu artırmaktadır.

8.1 Otomatik Delil Analizi

Geleneksel delil analiz yöntemleri zaman alıcı olabilir. Yapay zeka ve büyük veri teknolojileri sayesinde, yüz binlerce belge, görüntü ve ses kaydı hızla analiz edilebilir. Otomatik delil analiz sistemleri, yapay zeka algoritmaları kullanarak:

– Şüpheli içerikleri belirleyebilir,

– Deliller arasında bağlantılar kurabilir,

– Potansiyel suç unsurlarını tespit edebilir.

Bu süreç, aşağıdaki formülle modellenebilir:

S = D / T

Burada:

S : Birim zamanda işlenen delil sayısı (dosya/saniye)

D : Yapay zekanın analiz ettiği toplam dosya miktarı

T : Analiz süreci (saniye)

Eğer bir yapay zeka destekli sistem, 10.000 delili 500 saniyede analiz ediyorsa:

S = 10.000 / 500 = 20 dosya/saniye

8.2 Adli Bilişimde Makine Öğrenmesi

Makine öğrenmesi algoritmaları, geçmiş olaylara dayalı olarak yeni vakaları analiz etmekte kullanılmaktadır. Bu sayede:

– Şüpheli veri modelleri tespit edilebilir,

– Olası siber tehditler belirlenebilir,

– Suç örgütleri arasındaki ilişkiler ortaya çıkarılabilir.

Makine öğrenmesi modellerinin başarısı, doğruluk oranı (“accuracy”) ile hesaplanabilir:

Accuracy = (TP + TN) / (TP + TN + FP + FN) × 100

Burada:

TP : Doğru pozitif tahminler

TN : Doğru negatif tahminler

FP : Yanlış pozitif tahminler

FN : Yanlış negatif tahminler

Eğer bir model 80 doğru pozitif, 90 doğru negatif, 10 yanlış pozitif ve 20 yanlış negatif tahmin yapmışsa:

Accuracy = (80 + 90) / (80 + 90 + 10 + 20) × 100 = 85%

9.Gerçek Vaka Analizleri

9.1 Dijital Dolandırıcılık Vakaları

Büyük bir finans kurumunda yapılan veri manipülasyonu sonucu ciddi kayıplar yaşanmıştır. Yapay zeka destekli sistemler, olağandışı işlem paternlerini tespit etmek için aşağıdaki oran analizini kullanabilir:

P = ((S / N) – 1) * 100

Burada:
– P: Şüpheli işlem artış yüzdesi
– S: Şüpheli işlemlerin toplam değeri
– N: Normal işlemlerin toplam değeri

Örnek hesaplama:
Eğer normal işlemler toplamı N = 500.000$ ve şüpheli işlemler S = 750.000$ ise:
P = ((750.000 / 500.000) – 1) * 100 = 50%

9.2 Kurumsal Veri Sızıntısı

Bir şirketin müşteri bilgilerinin çalınması sonucunda olay müdahalesi süreci başlatılmıştır. Veri sızıntısının yayılma süreci, aşağıdaki diferansiyel denklem modeliyle modellenebilir:

V(t) = V_0 * e^(rt)

Burada:
– V(t): t zamanında sızan veri miktarı
– V_0: Başlangıçtaki sızan veri miktarı
– r: Sızıntı yayılma oranı
– t: Zaman (saat cinsinden)

Örnek hesaplama:
Eğer başlangıçta V_0 = 1.000 müşteri verisi çalınmış ve yayılma oranı r = 0.05 (yani %5) ise, 10 saat sonra sızan toplam veri miktarı şu şekilde hesaplanabilir:
V(10) = 1.000 * e^(0.05 * 10)
V(10) ≈ 1.648 müşteri verisi.

9.3 Hukuki Süreçte Blockchain Kullanımı

Delil zinciri güvenliğini artıran blok zinciri tabanlı çözümler, delil bütünlüğünü sağlamak için kullanılmaktadır. Blok zincirindeki işlemlerin doğruluğu aşağıdaki hash fonksiyonuyla güvence altına alınır:

H = Hash(D)

Burada:
– H: Oluşturulan hash değeri
– D: Orijinal delil verisi

Eğer bir delil verisi değiştirilirse, hesaplanan yeni hash değeri farklı olacağından sistem bunu tespit edebilir. Örneğin, aşağıdaki iki hash değeri karşılaştırılabilir:

H1 = Hash(D1)
H2 = Hash(D2)

Eğer H1 ≠ H2 ise, delilin değiştirildiği anlaşılır ve hukuki süreç başlatılabilir.

10. Sonuç ve Gelecek Öngörüleri

Delil zincirinin korunması, hukuk ve adli bilişim alanında temel bir gerekliliktir. Gelecekte, blok zinciri, yapay zeka ve büyük veri analitiği gibi teknolojilerle bu süreçler daha güvenli ve verimli hale gelecektir. Adli süreçlerde teknolojik gelişmelerin entegrasyonu, hem suçların çözüm sürecini hızlandıracak hem de hukuki güvenliği artıracaktır.

Adli bilişim, dijital delillerin toplanması, analizi ve mahkemede geçerli kılınması süreçlerini kapsayan kritik bir disiplindir. Siber suçların artmasıyla birlikte, bu alandaki tekniklerin de gelişmesi kaçınılmaz hale gelmiştir. Gelecekte adli bilişim süreçlerinin daha etkili hale gelmesi için aşağıdaki teknolojiler önemli bir rol oynayacaktır:

1. **Blok Zinciri Tabanlı Delil Yönetimi:** Blok zinciri teknolojisi, dijital delillerin değiştirilemez şekilde saklanmasını sağlayarak hukuki süreçlerde güvenliği artıracaktır. Mahkemelerde blok zinciri temelli delil kayıt sistemleri yaygınlaşacaktır.

2. **Yapay Zeka Destekli Suç Analizi:** Yapay zeka, büyük miktarda veriyi analiz ederek suç vakalarının tespit edilmesini hızlandıracaktır. Örneğin, makine öğrenmesi algoritmaları kullanılarak şüpheli finansal işlemler otomatik olarak belirlenebilecektir.

3. **Büyük Veri ve Adli Veri Analitiği:** Siber suçlarla mücadelede büyük veri analitiği, suç profillerinin oluşturulmasında önemli bir rol oynayacaktır. Veri madenciliği teknikleri sayesinde siber saldırıların kaynakları daha hızlı tespit edilebilecektir.

4. **Kuantum Kriptografi ve Güvenlik:** Geleneksel şifreleme yöntemleri zamanla kırılabilir hale gelse de, kuantum kriptografi gelecekte adli bilişim süreçlerinde kritik bir güvenlik aracı olarak kullanılacaktır.

Sonuç olarak, dijital delil yönetiminin gelişmesi ve yeni teknolojilerin entegrasyonu sayesinde, siber suçlarla mücadele süreçleri daha güvenilir hale gelecektir. Hukuk sistemleri, bu teknolojileri benimseyerek suçla mücadelede daha hızlı ve etkin çözümler üretebilecektir.